Dada’nın Babasının Mektupları

Dada Titi Tusin

(Otistik bir oğlu olan anne-babanın “Dada Titi Tusin” çocuklarının öğretmenlerine gönderdikleri yazılardan alınmıştır.)

Özel Teşekkürler

“Dada Titi Tusin”in Türkiye’de basımına izin verdikleri için Dada ve Dada’nın anne-babası Prof. Dr .Syunroku OKUDAİRA ve Ayako OKUDAİRA’ya teşekkür ederim.

Bu kitap Türkiye’deki otistik çocuklara ve ailelerine kesinlikle faydalı olacaktır.

İngilizce’ye çeviren: Nahoko Arima

İngilizce’den Türkçe’ye çeviren: Bülent Önder Çetin

İçindekiler

Sunum, Ailenin Ricası…………………………..2

• Ses ile dikkat toplama noktaları…….4

• Görsel düşünme…………………………. 6

• Beklenti gereksinimleri ……………….8

• Yapısal çocuk bakımı………………….10

• İyi davranışlar kazandırmak……….12

• Boş vakitler ………………………………15

• Somut Dünya ……………………………17

• Günlük yaşantıyı geliştirme………..19

• Nasıl Yardımcı Kitap Yapmalı?…………….21

Sunum

Ailenin okuldaki bütün çalışanlardan ricası

Sevgili çalışanlar,

Dada, zor bir hastalık olan otizm hastası Doğuştan gelen beyin otizmi tedavi edilemeyen bir hastalık, fakat sadece uygun bir eğitimle hafifletilebilir. Biz onun hafifletilmesini, mümkün olduğu kadar, birlikte kolaylaştırmak istiyoruz.

Otizmin ne demek olduğunu bilmenizi istiyoruz.

Eğer çocukların engelleri hakkında bilginiz yoksa, bu çocuklara tam eğitimi veya uygun yardımı veremezsiniz. Bu kanıya kendi çocuğumla yaşadığım 6 yıllık deneyimin sonucunda vardım.

Fiziksel engeli dış görünüşünden kolaylıkla görebiliriz. Öte taraftan, beyin işlevinin engellerini görmek ve hayal etmek çok zordur. Özellikle otizmi anlamada bir çok zorluk yaşayabilirsiniz. Son günlerde, yüksek fonksiyonlara sahip otistik insanların bir çok otobiyografileri yayımlanıyor, böylece biz otizmin dünyasını bu otobiyografilerden görebiliyoruz. Dünyada da çocuk bakımı, eğitim, yardım vb. için etkin yollar bildiren bir çok raporlar vardır. Bu bilgiye otizm hakkında çok şey bilinerek varılmıştır. Erken yaşta eğitimin, okuldaki eğitim yaklaşımlarının gelişmesi, 90’lı yıllardan sonra istihdam gibi konularda destek sağlamıştır. Bu konuda bir çok araştırma raporları vardır. Biz otistik çocuk sahibi bir aile olarak bunları öğrenmek istiyoruz ve çocuğumuzun öğretmenlerinin de bilmesini istiyoruz.

Acaba otistik kişiler zihinlerini açmayan kişiler midir?

Otizm duygusal bir bozukluk değil, az çok yetiştirilme çevresine ve ev ortamına zihinlerini kapatan ve psikolojik bir hastalıktır. Bu demektir ki; otistik çocukların zihinlerini kreş ve eğitim ile açtıramazsınız. Şu kesindir ki, bilgi girdisi ve bilgiyi işleme gibi doğuştan gelen sorunlarından dolayı, otistik çocuklar ile sıradan yollarla iletişim kurmak bizim için zordur. Dil öğrenme zorluğu gibi onların doğuştan gelen iletişim sorunları onları uygunsuz davranışlara yöneltir, ama bu uygunsuz davranışlar bizim tutumlarımızın sonucudur. Örneğin, bebeklik çağında çocukların konuşmaması hakkında sağa sola danışıp aldığınız tavsiye üzerine çocuğu konuşmaya çok zorlamak, onun daha çok kafasının karışarak dilinizi anlamamasına sebep olur. Mesela dilini bilmediğiniz yabancı bir ülkeye gittiğinizi düşünün. Yabancılar size hızlı ve bağırarak konuşuyor. İşte otistik çocuklar için de bu yabancılar biz büyükler olabiliriz. Ailelere ve uzman otistik çocuk eğitimcilerine söylenecek iki önemli şey vardır.

1- Otistik çocukları daha kolay anlamak için iletişim araçları yapmak zorundayız.

Bir çok otistik çocuk görsel bilgiden etkilenirler.Bu onların görerek düşündüklerini gösterir. Sizin görsel örnekler göstermeniz önemlidir. Bunun yeterliliği otistik çocuğun görsel gücünün karakterine bağlıdır. Resim gibi araçların otistik çocukların konuşma işlevini geliştirdiği hakkında bir çok araştırmalar vardır.

2- Otistik çocukların iletişim becerilerini geliştirmek zorundayız.

İlk işlerimizden biri ‘konu öğrenme’ dir. Çünkü daha çok anımsama kabiliyeti geliştirmek daha çok iletişim becerisi gelişimini sağlar. Örnek olarak, renk, şekil vs. öğreniminden sonra Dada, panik duygusu olmadan, duygularına öncekinden daha çok hakim oldu. Dada’nın, dünyasını aklında düzenlemiş olduğunu anlayabiliyorduk. Dada’ya çeşitli deneyimler de verdik. Hem konu öğrenimi hem de boş zaman etkinliği olarak resim yapma, paten kayma vs. gibi çeşitli deneyimlerin işbirliğiyle yürüyeceğini görüyoruz.

3- Bireysel olarak, çocukların gereksinimleri hakkında düşünün.

Individual Instruction Program (Bireysel Talimat Programı): Otistik çocuklarla ilgilenen herkes eğitim ve bakım yönergesini yapar ve tasdik eder. Japonya’daki Bireysel Talimat programı (IIP) Amerika’daki Bireysel Eğitim (IEP) Programından alınmıştır. IEP aşağıdaki özelliklere sahiptir.

a- Otistik çocuklara katkı sağlayanlar arasında bilgi paylaşımı. Her şeyden önce, otistik çocuklarla ilgilenilmesine birlikte temel hazırlamak maksadıyla, otistik çocukların bireysel konularda gelişimini onaylıyoruz. Aileden, kreşten, hastaneden vb. okul öncesi bilgisini alabiliriz.

b- Otistik çocuklara katkı sağlayan herkes, otistik çocukların gelişimini paylaşılan bilgi doğrultusunda kolaylaştırır.

Örneğin, otistik çocuğun günlük yaşam geçmişi gibi paylaşılan bir bilgi, gelişimin ölçüsünü gösterir. Birlikte beceriyi nasıl yükseltebileceğimizi, önceliklerin ne olduğunu konuşuruz. Bu, her bir konu için uzun dönemin ve kısa dönemin somut hedefleri içindir. Her üç ayda bir, bunu inceler ve düzeltiriz. Otistik çocukların ikilemli davranışları vardır. Mesela bazı faaliyetleri evde yapabilirler ama okulda yapamazlar. IEP zıtlıkları gösterir, sebepleri bulabilir ve planlamayı yapmamıza yardımcı olur.

3-.Belgelendirme: Belgelendirme çok önemlidir. Bu sayede otistik çocuğun gelişim süreci her an, her katılımcı tarafından görülebilir. Çevrenin değişmesine uyum sağlamada zorluk yaşayan otistik çocuklara yönelik ortak yaklaşım kafalarını karıştırmaz. Belgelendirme yapmak için zor yoldan gitmenize gerek yoktur. Boşluk doldurmalı bir form hazırlayabilirseniz yeterli olur. Her hedef üzerinde çalışmak zorunda değilsiniz. Yüksek öncelikli konular ve hedefler üzerinde çalışmalısınız. Örneğin, eğer siz ve biz kısa dönem günlük yaşam faaliyeti olarak ‘tuvaletten sonra elleri yıkama’ hedefine ve kısa dönem öğrenme hedefi olarak da ‘doğru sırayla mektup yazma’ ya karar verdiysek, evde ve okulda eşzamanlı olarak bunun üstünde çalışabiliriz. Hedeften aldığımız kazanım otistik çocuğu ve katkıda bulunanları tatmin eder. Bu yüzden otistik çocuklara ve katkıda bulunanlara kazanım elde etmeleri için kolay hedefler gerekir.

Lütfen IEP’yi birlikte deneyelim.

En iyi dileklerimle

Dada’nın Babasının Mektupları (1)

1- Otistik Çocuklar için Sesle Dikkat Toplama Noktaları

Otistik çocuklar dil güçlüğü çekerler. Çok kelime bilseler bile, cümleleri düzenlemek onlar için hala güçtür. Belki de bu sebeple konuşmaları anlamak onlar için zordur. Sonuç olarak, onların kolaylıkla anlamalarını sağlayacak yolu bulmak zorundayız.

Açık ve Kısa Cümleler

Örneğin,odayı kirlettiklerinde aşağıdaki cümleleri kullanmamalısınız. “Odaya çöp atmamalısın. Oda kirleniyor. Bundan herkes nefret eder, bunun için çöpleri topla ve temizce çöpe at.” Bu uzun ve kibar cümleleri otistik çocukların anlaması çok zordur. Dahası ,otistik çocukların “herkes”in kim olduğunu “nefret etmenin” ne olduğunu anlamaları zordur. Bu durumda “çöpleri topla” demek otistik çocuğun anlaması için kolay ve basittir ve de “temizce” kelimesi de onlar için zor bir kelimedir. Otistik çocukların soyut kelimeleri anlaması çok güçtür. Öyleyse otistik çocuklara bunu nasıl anlatalım? Daha somut bir biçimde açıklamalıyız. Mesela, “Çöpe at”. Otistik bir çocuğa “çöpleri çöpe atma” yı bir resimle göstermek iyi bir yoldur. Kişi zamirlerini kelimelere katmak başka bir örnektir. Otistik çocuklar kişi zamirlerini kullanmakta iyi değildirler. Çünkü zamirler söyleyen kişiye göre değişir. Dada’nın durumunda, bir açılış töreninin fotoğrafını çekerken, fotoğrafçı Dada’ya “Hey adamım, otur lütfen” dedi.Dada bunu anlayamadı çünkü “adamım” kelimesinin “kendisi”ne söylendiğini fark edemedi. Sadece ona “Dada” dendiğinde kendine söylendiğini fark ediyordu.

Dada “herkes” kelimesini de anlayamıyor,çünkü bu “herkes”in içinde kendisi de var mı, yok mu bilemiyor. Lütfen onun dikkatini çekmek için ona “Dada” diye seslenin.

Kibar Konuşma

Biz ona kibar konuşmayı öğrettik. Örneğin, “ana,baba” değil “anneciğim,babacığım”, “it” değil “köpek”, “istiyorum” değil “rica ediyorum” gibi. Duruma göre söylenen ifadeyi ayırt etmek otistik çocuklar için en zorudur Bizler büyürken bebek dilini de değiştire-biliriz. Ama otistik çocukların bir kere öğrendikleri kelimeleri değiştirmeleri zordur. Arkadaşlarından kolaylıkla argo kelimeler öğreniyorlar. Her zaman evde Dada’ya kibar dille konuşuyoruz. Bir yetişkinin çocuk diliyle konuşması utanç vericidir.

Olumlu cümleler kullanın:

(×) uygun olmayan ifade (○)Uygun ifade

1- Kapıyı kapatmadan odaya giriyor.

Kapıyı açık bırakma. (×)

Kapıyı kapat.( ○)

2- Elişi dersinde kili atıyor.

Kili atma. (×)

Kili sıraya koy. (○)

3- Tuvaletten sonra pantolonunu çekmeden sınıfa geliyor.

Böyle yapılmaz, çok ayıp. (×)

Pantolonunu çek. (○)

Eğer onlar bir şeyler yapabiliyorlarsa onlara yüksek sesle konuşun. Biz Dada’yı nasıl takdir edebiliriz diye düşündük. Böylece bunu somut hale getirdik ve Dada bir şeyler yapabildiğinde ona yüksek sesle konuştuk.

Dada’nın Babasının Mektupları (2)

2- Görsel Düşünme

Otistik çocuklar dili kullanmada ve söz dizimi boyunca anlamları çıkarmada iyi değildirler. Otistik çocuklar sesi bir dil olarak algılayamazlar ve devamlı kullanmazlar. Ama otistik çocuklar görüntü bilgisine karşı iyi bir tepkiye sahiptirler ve bazen bu onların olağanüstü hafızalarını bize gösterir.

Otistik çocuklar sol beyinde dil ve kavram gelişimini sağlayan işlevlere sahip değildir. Öte taraftan otistik çocuklar, sağ beyinde görüntüyü sağlayan iyi bir gelişime sahirtirler.

Ters Dönmüş Yap-Boz

Dada küçüklüğünden beri yap-bozları sever. Dada sık sık taşıt ve harita yap-bozlarını oynar. Bir gün, Dada’nın yap-bozları ters çevirip oynadığını hayretle gördüm.Yap-boz ters çevrilmiş Japonya’ydı.Bundan sonra, ters çevrilmiş yap-bozu iyi oynayan bir çok otistik çocuk gördük. Demek ki, şeklin kendisini algılamada çok yüksek bir becerileri var Biz genellikle yap-bozları kalıp veya renk ipuçlarını kullanarak yaparız. Ama otistik çocuklar karmaşık farklı şekillerinden bulup yapıyorlar.

Milli Bayrak, İşaret, Semboller

Dada Milli bayrağa ve işaretlere ilgi duymuştu, bunun için biz de birlikte resimli kitaplar, kartlar falan oynamıştık. O günlerde Dada milli bayraklarını gördüğünde Fransa Cumhuriyeti, Burundi Cumhuriyeti, Kiribati…vb. gibi ülke isimlerini söylemesine rağmen pratikte hiçbir dil konuşmuyordu. Hatta trenin kapısındaki işareti gördüğünde, “Dikkat, parmağını kapıya sıkıştırma” demişti. Otistik çocuklar sembol şeklindeki eşyalara ilgi duyarlar. Milli bayrakların, işaretlerin ve sembollerin arasında basitleştirilmiş, kolay, çokça kullanılan desenler var. Görüntü özelliği otistik çocuklara resimli kartlar göstererek etkili bir şekilde kullanılabilir.

İstemediğiniz şeyleri (×) ile gösterin

Su ile oynamayı seven bir çok otistik çocuk vardır. Dada beklenmedik bir şekilde musluğu kapatıp bizi kızdırdı. Azarlamanın faydası olmadı. O anda oynamayı kesti ama sonra yine yaptı. Musluğun üzerine “Dokunma” yazan ve büyük kırmızı bir “×” bulunan bir kart koymak fayda sağladı. Yasaklama kartı azarlamaktan daha iyidir. Dada kartı okuyarak uslandı. Suyla oynamaya gelince, biz Dada’nın suyla oynama isteğini ev işlerine yönlendirdik. Mesela yemek pişirmek ve bulaşık yıkamak gibi. Dada başarma duygusunu hissediyor gibi görünüyor, çünkü ona övgüler yağdırıyoruz.

Arkasını saklayarak küçük çişini nasıl yapacağını nasıl öğretmeli?

Çocukluk çağındayken arkamızı saklamadan çiş yapabiliyorduk. Böyle yapmak bizim için bir sorundur, öyleyse otistik çocukların arkalarını saklayarak tuvalet yapma eğitimine ihtiyaçları var. Otistik bir çocuğa utanmayı açıklamanın faydası yoktur. Utanma, başkalarına bağlı olan bir çeşit toplumsal duygudur. Otistik çocuklar utanmayı anlayamazlar. Bu durumda arkasını saklamadan çiş yapan bir çocuğun çizildiği ve üzerinde “×” olan bir resim ve arkasını saklayarak çiş yapan bir çocuğun çizildiği üzerinde “○” olan bir başka resim gösterebilirsiniz. Dada bu konuyu anlayamıyor. Dada’nın belki de kolayca giyip çıkarabileceği bazı özel pantolonlara ve şortlara ya da somut emirleri vermek için bazı kartlara ihtiyacı vardır. Bu konuyla yarın birlikte boğuşacağız . Somut ve görsel olarak doğru yolları göstermeliyiz ve iyi davranışları takdir edip övmeliyiz.

Harf Görsel Bir Dildir

Harf görsel bir dildir, bu sebeple otistik çocuklar için sözlü dilden daha kolay anlaşılır. Resimli kartları daima harflerle kullanırız. Dada’ya harfleri okula gitmeden önce öğretmiştik. Dada’nın harfleri görmesi daha kolaydır, çünkü istediği zaman tekrar tekrar bakabilir.

Görsel Eşyalarını Artırmak Önemlidir

Görsel şeyleri artırmanın bir çok yolu vardır. Bu sadece resimli kartlarla olmaz. Örneğin, bagaj veya ayakkabıların yerlerini belirtmek için kullanılabilir.Şema tahtası zamanın akışını görsel olarak gösterir. Görsel duyuyu artırma yaklaşımı, otistik çocuk ve bizim aramızdaki iletişim araçlarının etkisizliğinden değildir. Bu, kendi kendilerini tartmalarını sağlar.

Dada’nın Babasının Mektupları (3)

3- Beklenti Gereksinimleri

Otistik çocukların zaman kavramını anlamaları zordur. Otistik çocuklar belirsiz zaman akışını iyi algılayamazlar. Gelecek her zaman umutları kapsar, öte taraftan gelecek bilinmeyendir ve bir çok endişeyi de beraberinde getirir. Biz bir şey yapmadan önce aklımızda canlandırırız. Deneyimlerden elde ettiğimiz ipuçlarıyla, olabilecekleri tahmin ederek hareket edebiliriz. Otistik çocuklar geleceği öngöremezler. Otistik çocuklar kavramı anlamakta iyi değildirler, bu sebeple toplundaki neden-sonuç ilişkisini anlayamazlar. Otistik çocuklar bazen iyi, bazen kötü mü gittiklerini algılayamazlar. Neticeyi bilmek onları rahatlatır. Böylece aynı kalıptaki davranışları yapmak isterler.

Planlamayı Anlatın

Bir gün Dada ile birlikte arabayla dışarı çıktık ve “SaOu” adlı süpermarketin önünden geçtik. Dada birden sinirlendi. Dada “HyOa Park”a gitme teklifini kabul etmedi. Dada, “Bu yol SaOu’nın yolu,neden önünden geçip gidiyoruz?”diye sordu. Bu olaydan sonra “SaOu”’nun, “HyOa Park”’ın vb.nin kartlarını yaptık ve dışarı çıkmadan önce gidilecek yerin kartını gösteriyoruz. Dada sinirlenmeleri azalttı.Böylece Dada Hastane gibi gitmekten nefret ettiği yerlere gitmeden önce anlayabiliyordu. Somut, görsel olarak nereye gidileceğini, orada ne yapılacağını bilmek otistik bir çocuğun endişelerden kurtulması için önemlidir.

Etkinlik Tahtası

Etkinlik Tahtası, otistik bir çocuğa o gün içinde yapılacakları göstermesi bakımından yaralıdır. Dada için beyaz bir tahta kullanıyoruz. Mesela,sabahleyin Dada’ya tahtada ,“1- Yürüme ve okula gitme, 2- okul, 3- yürüme ve eve gitme ”yi gösteriyoruz. Eğer boş gün veya bir çok sınav gibi özel olaylar varsa, onları da tahtaya ekliyoruz ve dikkatlice açıklıyoruz. Eğer otistik çocuk yazıyı okuyamazsa, ona resimler veya logolar gösterebilirsiniz. Amaç, otistik çocukların anlamasını sağlamaktır. Otistik çocukların anlaması için her türlü yolu kullanabilirsiniz. Sınıftaki etkinlik tahtasına “1-Sabahleyin toplanma, 2- Japonca dersi, 3-Jimnastik” gibi yazılabilir. Buna ek olarak mesela 2-Japonca dersinin altına “F Sensei ile (U) öğrenilecek” yazabilirsiniz. Etkinlik tahtası zamanın akışını altı çizili şekillerle gösterebilir. Saatler, takvimler de zamanın akışını görselleştirebilir, ama etkinlik tahtası somut ve görsel olarak isimleri ve sıralarını gösterebilir.

Okuldaki zaman çizelgesi ve şeması yapılacakları belirtmesi bakımından kullanılabilir. Daha somut bir etkinlik tahtası anlamları, okuldaki zaman çizelgesi ve şemalara göre daha kolay yarar sağlar. Otistik çocuk için konunun veya oyunun sonunu göstermek önemlidir. Örneğin, bir işin sonunu bilmediğimiz zaman endişe hissederiz yahut ders sonraki programa uzarsa rahatsız oluruz. Otistik çocuklar saati okuyamamalarına rağmen, değişen etkinliklerle dersin sonunu fark edebilirler. Etkinlik tahtasını not defterimizmiş gibi düşünebilirsiniz. Biz yapacaklarımızı not defterimize not ederiz. Mesela “işten sonra alışveriş, ”Hanshin-Giant” oyunu izlemek için eve geri dönme” gibi. Faydasını gördüğümüzde, uygulayabiliriz. Etkinlikleri değiştirdiğinizde, öncekinin üstüne bir çarpı koyarsınız ve yeni bir etkinlik yazarsınız.

Emir Tahtası Değil, İstek Tahtası

Etkinlik tahtası emir için değildir. O, otistik çocukların daha bağımsız yaşam faaliyetlerine sahip olmaları için ipucudur. Otistik çocuk için bağımsızlık, talimat almadan hareket edebilmektir ve bu da otistik çocuğa seçme becerisi verir. Bu iki şey çocukların gelişmiş bir yaşama sahip olmaları için çok önemlidir. Etkinlik tahtasını kullandıktan sonra Dada Etkinlik tahtasının üzerine en sevdiği şeyleri, “Uzaydaki Taşıt” filmi gibi şeyleri kendisi yazacaktı. Sadece etkinlik tahtası kalmıyoruz, eğer üstünde bir çok istek varsa, biz en sevdikleri için dikdörtgen bir çerçeve hazırlıyoruz. Bu konunun anlaşılmasına karşı verilen bir ödüldür.

Zor Bir Yabancı Yıldızın Sekreteri Gibi

Biz, zor bir yabancı yıldızla geçinmesi gereken bir sekreter gibiyiz. Kişilik iyi bir performansın zorluğudur. Genel bir anlayışa ihtiyacımız vardı, ama genel harf dilini bulduktan sonra birbirimizi kolayca anlayabiliyoruz.

Dada’nın Babasının Mektupları (4)

4- Yapısal Çocuk Bakımı

Geçen gün,bir konferans verdik. Konferansımızı dinlemeye 180 kişi geldi Bu büyük bir başarıydı. Ana-babaların rahatı için çocuk bakım yeri ayarladık. Bu yapısal çocuk bakımıydı. “Yapılandırma” TEACCH programında kullanılıyor. Anlamak birazcık zor. Çocuk psikiyatrı Dr.Kadoma Itirou bana,”yapı” “yer ve zaman”dır, “yapılandırma” da “yer ve zamanı kolaylıkla anlaşılabilir kılmaktır” dedi.Yukarıda söylediğimiz gibi, otistik çocuklar yer ve zaman kavramını anlamakta zorluk çekiyorlar. Bu sebeple kolaylıkla faydalanılabilecek bir alet yapmak zorundaydık. Mesela, annelerinden ayrılmak zorunda kaldıklarında nerede oynayabilirler, ne ile oynayabilirler, vs. gibi. Aşağıda Dada’nın annesinin yaptığı, yapısal bir bakım için materyal var.

Yapılandırmanın Püf Noktaları

1- İnsandan insana yazışma

Bir gönüllü bir otistik çocuktan sorumludur.

Gönüllüler ve otistik çocuklar kimlik kartları takarlar.

2- Alanın ne için olduğunu göstermek.

Alanı bir gönüllü ve otistik bir çocuktan oluşan çiftlerle video alanı, lego alanı, bagaj alanı,vs gibi belli bir şekilde böldük.

3- Zaman çizelgesini duvara asmak.

Çocuk Bakımının Hedefleri (Çocuk bakımından önce aşağıdakiler gönüllülere söylenmeli)

1- Otistik çocukların bir iletişim sorunu vardır. İşitmelerine rağmen, otistik çocukların sıradan bir konuşma yapmaları zordur. Otistik bir çocukla yavaş konuşmalısınız. Otistik bir çocukla konuşurken açık, yumuşak ve olumlu cümleler kurmalısınız. Mesela, otistik çocuk bir şey fırlatsa ona ,“topla, lütfen” diyebilirsiniz. Otistik çocuk etrafta koşturursa ona ,“yürü, lütfen” diyebilirsiniz. Bunu kızgın veya heyecanlı bir şekilde söylememelisiniz. Otistik çocuk yanlış bir şey yapacaksa hemen yanına gidip “bu yanlış, bunu yapmamalısın,” diyebilirsiniz. .Konunun üstünde fazla durmamalısınız, bu onun aklını karıştırır. Konuşkan otistik çocukların konuşmalarını dinlemelisiniz.

2- Bazı küçük otistik çocuklar kucaklanıp havaya kaldırılmak, sallanmak gibi fiziksel hareketlilikten hoşlanırlar. Eğer isterlerse bunu yapabilirsiniz.

3- Eğer otistik çocuk sinir patlaması yaşarsa veya panik yaparsa, onu sessiz bir yere, mesela yavaşça kucaklayarak odanın bir köşesine götürmelisiniz ve sakinleşmesini beklemelisiniz. Eğer otistik çocuğun kendine zararlı veya saldırgan bir tutumu varsa, ellerini yavaşça tutup engelleyebilirsiniz.

4- Aşırı hareketlilik (hiperkinesis) otizmin karakteristik bir özelliğidir. Onları gözden kaçırmamalısınız. Otistik çocuklar aniden öteki odaya, bahçeye, vs. gidebilirler. Otistik çocuklar sessizce oynasalar bile, onların yakın korumasında olmalısınız. Bir yere kadar da, onların aşırı hareketliliğine izin vermelisiniz. Otistik çocuklar kendi fiziksel hareketliliklerinden hoşlanabilirler.

5- Orijinal kartlar ve harfler otistik çocuklarla iletişim sorununuzu aşmada size yardımcı olabilir. Eğer otistik çocuk sizin konuşmanızı göz ardı ediyorsa, ona mesela oyuncak trenleri gösterebilir veya onu oyun odasına götürebilirsiniz. Aynı yolla ona tuvalet kartını gösterebilir ya da onu banyoya götürebilirsiniz. Birkaç kalem ve kağıt bırakıyoruz. Onunla oynamak isterseniz veya iletişim kurmak isterseniz bunları kullanabilirsiniz. (×) ile işaretlenmiş girilmesi yasak yerler var .Eğer otistik çocuk oraya girerse, bu işaretleri göstererek “Oraya girme,” “orayı açma” demelisiniz.

6- Konferans esnasında ana-babalarını görmek isteyecek çocuklar olabilir. Biz salonda, aileleriyle iletişim kurmaları için bazı kişileri görevlendirdik. Eğer çocuklar ailelerinin nerede olduğunu bilirlerse rahatlarlar. Konferans öncesi hem ailelerin, hem de çocukların nerede olacakları belirtilirse bu, sorunu aşmaya yardımcı olur.

7- Resepsiyon masasında otistik çocukların ailelerine çocuklarının bakımıyla ilgili ayrı ayrı sorular sormalısınız. Her otistik çocuk farklıdır. Örneğin onların en sevdikleri, zayıf noktaları vs gibi. Otistik çocuklar en sevdiklerini, mesela tatlıları, oyuncakları, vs. gibi hazırladılar. Bunları giriş yapmadan önce getirip getirmediklerini kontrol etmelisiniz. Bunu yanında otistik çocuklara yardım etmek isteyen gönüllüler için bazı sorular vardır. Örneğin; istediklerini nasıl anlatır? (sesle, konuşmayla,göstererek), kendi başına tuvalete gidip gitmediği hiperaktif mi değil mi,en sevdiği eşya nedir, harfleri okuyup okuyamadığı vs. gibi.

8- Aileleriyle birlikte otistik çocuklara zaman çizelgesi gösterip açıklayınız Konferansın saat 4’te biteceğini açıklayınız Eğer otistik çocuklar endişelenirlerse onlara zaman çizelgesinden ya da saat üzerinden saat 4’te biteceğini göstererek rahatlamalarını sağlayabilirsiniz.

Dada’nın Babasının Mektupları (5)

5- İyi Davranışlar Kazandırmak

Çocuk büyütürken onları azarlamamak bizim için zordur. Bazen tehlikelerden kendilerini korumaları için onları uyarmak zorundayız. Otistik çocukların iletişim ve sosyal gelişim sorunları vardır. Kelimelerin anlamlarını, toplundaki neden-sonuç ilişkisini anlayamazlar. Onların duyumlarına göre davranışlarını değiştirmeleri çok zordur. İyi derecede konuşma diliyle iletişim kuran otistik çocukta bile bu böyledir. Yetiştirmek için bize göre iyi davranışlar kazandırmak gereklidir.

Dünyamızda çok fazla “Bunu yapma” kelimeleri vardır

“Sen beni hiç anlamıyorsun.” (×) “Hiç yapmadığını söyledin”(×)

Üsttekilerde olduğu gibi söylemek istiyoruz. Burada ilk olarak, otistik çocuğun ne anlayıp ne anlayamayacağını düşünmelisiniz. Eğer otistik bir çocuk “üzgünüm,” veya “artık bunu yapmayacağım,” diyorsa bu diyorsa, bu kelimeleri bu durumdan kaçmak için kullanıyor demektir. Demek istediğim kelimeler sadece kendilerini saklamak için birer araçtır. Dil sayesinde sosyal bağlarla sarmalanmış bir dünyada yaşıyoruz. Doğuştan kavramları anlama zorluğu çeken çocukların bunu yapması beklenemez. Otistik çocuklar sözlü dili kendi zihinlerinde görsel dile çevirerek sesleri anlarlar. Otistik çocuklar yüksek sesten son derece rahatsız olabilirler. Bir düşünsenize, “bunu yapma”, yanlış yol”, “X” gibi dönütleri tekrar tekrar gözünüzün önüne getiriyorsunuz, hem de gürültülü bir sesle. Otistik çocukları sadece ölümcül bir kazayı önlemek veya ahlaki bir yasaklama durumunda yüksek sesle uyarabilirsiniz. Nadir durumlarda yüksek sesle uyarmak onların anlamaları için etkili olacaktır.

Otistik çocuklara somut örnekler vermeliyiz ve sonra bir şeyler elde ettiklerinde onları kutlamalıyız. Dada okuluna 45 dakika yürüyerek ulaşıyor. Yolda kanal ilgisini çeker ve sık sık kanalın içine iner. Ona “kanaldan dışarı çık” deriz, “kanalın içine inme” demeyiz. Dada kanaldan çıktığında hemen onu kutlarız. Kanalın içine inmek gibi yanlış bir davranış sergileyen otistik bir çocuğa sert bir tepki vermek iyi olmaz.Tehlike yoksa sakince gözünüzle onu takip edebilir ve uygun bir zamanlamayla, “kanaldan dışarı çık,” diyebiliriz. Otistik çocukların sağdan mı, yoksa soldan mı yürüyeceklerini bilmeleri zordur. Ona “soldan yürüme,” demeyiz, “sağdan yürü,” deriz. Eğer Dada sağ tarafa geçerse onu kutlarız; “sağdan yürüyebiliyorsun, seninle gurur duyuyoruz,” deriz. Bazen Dada dış dünyanın hareketliliğini önlemek için bizim giysilerimizi veya havlularımızı boynuna dolar veya giyer. Bu Dada’yı rahatlatır. Dada’yı ara sıra onları çıkarttığında kutlarız, “Dada, onun altında görebiliyorsun. Bu seni mutlu ediyor değil mi?” . Dada yavaş yavaş onları çıkarabiliyor.

İyi Davranışta Bulunmak

Dada’ya olumsuzdan olumluya giden kelimeleri yeni gösterdik. Size onu överek nasıl kuvvetlendirdiğimizi gösterelim. Başlangıçta, onu düzenli olarak iyi davranış gösterdiğinde övmelisiniz ve daha sonraları, eğer otistik çocuk kanala inmeyi bıraktıysa, sağ taraftan yürüyorsa, bu gibi olumlu davranışları gösterdiğinde övmeyi bırakabilirsiniz. Spor antrenörleri bu tekniği kullanır. İlk zamanlar bir çok hata yapabilirsiniz. Eğer doğru zamanlamayla överseniz başarılı olursunuz, kendinizi iyi hissedersiniz ve başarıya tekrar ulaşırsınız. Başarı kazanabilmenize, antrenörünüzün sizi övmesine rağmen kendinizi garip hissedebilirsiniz. Öte taraftan eğer otistik bir çocuk öncekinde daha fazla hata yapsa bile, onu tekrar övebilirsiniz.

Neyi Kuvvetlendirebiliyorsunuz?

Mesela Matematik dersinde otistik çocuk “ben matematik yapmam,” dedi ve siz de ona uydunuz ve sonra beraber kağıttan bir ev yaptınız. Kağıt ev çok güzel oldu ve bunun için onu övdünüz. “Onu sen yaptın, bu harika oldu”. Bu yöntem yanlıştır, çünkü siz onun kaçış davranışını övmüş olursunuz. Otistik bir çocuk için günlük etkinliklerini düzenli olarak yapması çok önemlidir. Okuldaki faaliyet zamanı belirlenmiştir. Eğer zaman çizelgesinin içeriğini değiştirirseniz, otistik çocuk günlük yaşam faaliyetlerini belirleyemeyecektir. O halde bunu nasıl yapmalıyız?

1- Odayı değiştirmeye çalışmak

2- Konuların miktarını azaltmaya çalışmak

3- Konunun niteliğini değiştirmeye çalışmak vb. gibi.

Otistik çocuklara dersten kaçmamalarını söylemek zorundasınız. Eğer otistik çocuklar bunu yapabilirlerse, onları övebilir ve sonra kağıttan ev yapmalarına izin verebilirsiniz.

İyi Davranış Geliştirmek

Eğer otistik çocuk iyi davranışa sahipse o anda onu hemen övebilirsiniz. Eğer sorun davranış ise, aynı şekilde yapabilirsiniz, söylendiği gibi. Eğer otistik çocukta istemediğiniz bir davranış varsa, bu istediğiniz davranışı kazandırabilirsiniz. Sonuçta otistik çocuklar sorunlu davranış sıklığını azaltmış olur. Herhangi bir durumda otistik çocuğun sadece geçersiz davranışını fark etmekle kalmamalısınız, aynı zamanda geçerli davranışı öğretmeli veya otistik çocuğun iyi davranışını övmelisiniz.

Ancak eğer davranışı çabucak değiştirmek isterseniz, bir başka taktik kullanmalısınız.

Dada’nın Babasının Mektupları (6)

6- Boş Vakitler

Boş Zamanları Nasıl Değerlendirebilir?

Otistik insanlar boş zamanları değerlendirmede başarılı değildirler. Boş zamanları olduğunda ne yapacaklarını bilemezler, şaşırırlar. Boş zaman onları sıkıntıya sokar, çünkü ne yapmaları gerektiğini bilemezler. Tekrarlanan vücut hareketleri, sorun davranışlar vb. sık sık bu boş zamanlardan ötürü ortaya çıkar. Araştırmalar otistik insanlarda durağan günlük iki önemli nokta olduğunu söylüyor.

Bunlar ev işleri ve boş zaman. Kendilerinin becerisi ve zengin boş zaman otistik insanlar için çok önemlidir. Bunun için otistik çocuklar, çocukluklarında hazırlanmalıdır.

Ev İşi

Sadece hayatta kalmak için kendilerine bakmak değil, aynı zamanda bir ailenin bir üyesi olarak bazı roller üstlenmek onlarda da çok önemlidir. Birine yardım etme hissi, insanoğlu için gereklidir. Mesela sabahları gazeteyi getirmek, ninesine akşam yemeğinin hazır olduğunu söylemek gibi. Temizlik, bulaşık, yemek pişirme bile hayatındaki bir rol iken, bunlar otistik çocuklara gelecekteki bağımsızlıklarını getirir. Boş zamanlarda yemek yapmaktan zevk alır. Otistik çocuklarda birkaç gerek vardır.

Yemek yapma, yemek için belki amaca ve belki bir tarife sahiptir. Böylece bir fayda elde edebilirler. Deri soymada Dada’nın yardımını alıyoruz. Yumurta kırmada, pirinç yıkamada vs.

Bulaşıkta Dada emirleri algılayabiliyor ve Dada musluğu çevirmekten hoşlanır. Bu sebeple Dada bulaşık yıkamayı seviyor. Temizliğe gelince, Dada hiçbir şey yapamıyor, eğer sadece “Temizlik yap” dediysek. Ama ona nasıl yapıldığını ve temizlenecek yeri söylediğimizde, Dada temizlik yapabiliyor.

Resim Çizme

4 yaşına kadar Dada hemen hemen hiç resim çizmedi.

Dada kalem tutamazdı ve çizmek için annesinin kolunu vinç gibi kaldırırdı.Şimdilerde Dada resim çizmeyi çok seviyor. Dada her zaman kalemini ve resim defterini yanında getirir. Dada’nın pratikte hiç kelimesi yok. Annesi, Dada en azından resin yapabildiği için umutlu. Dada küçük boş bir yeri bile boyayabildiğinde annesi onu, mesela “Onu sen yaptın” gibi sözlerle övdü. Dada tren resmini, çizgilerin üzerinden geçerek annesinin yardımıyla çizdi. Zamanla Dada çizgilerin üzerinden gitmekte isteksiz olacaktı ve kendi resimlerini çizecekti. Resim hobisi Dada’yı hayatında mutlu etti ve bize de yardım etti. Çünkü doktor danışmasında sırasını beklerken, dışarıda yemeğe gittiğimizde de Dada resim yapıyor.

Boş Vakitleri Değerlendirme Yolları

1- Boş vakit etkinlikleri sadece gruplar için değildir. Otistik çocuklar bazı boş vakit etkinliklerini kendi başlarına yapmaktan hoşlanırlar. Onları boş vakitlerinde diğer çocuklarla bir şeyler yapmaya zorlamamalısınız. Çocuklar için uygun olmayan şampuan veya içki şişelerinin etiketlerini biriktirmek onlar için pek eğlenceli değildir.

2- Otistik çocuğun faydalanabileceği kolay bir şey bulmalısınız.

Örneklerden birisi de atletizmdir. Dada numara sırasına göre oynar, bu Dada’nın işini kolaylaştırır.Bunun yanında atletizm, çocukların koordineli hareket geliştirme sorununa da yardım eder. Otistik çocukların başladıklarını bırakmaması da iyi olur.

3- Vazgeçmeyin.

Dada’nın paten kayamayacağını sanıyorduk, ama ondan hoşlandı ve başardı.Zamanla Dada her şeyi deniyor.

4- Eğer Otistik çocuklar bir şeyi yapmaya devam ederlerse, ondan zevk almayı bileceklerdir. Onlara küçük parçaları adım adım vermelisiniz. Oyunda onların gelişimini fark etmek hem onları, hem de ana-babalarını mutlu eder ve otistik çocuklar zamanla zevk almaya başlarlar. Otistik çocuklara övgülerle destek vermeyi unutmayın.

5- Malzemeleri ve etkinlik türlerini değiştirmek faaliyetleri genişletir.

Mesela Dada boya malzemelerini kuru boyadan sulu boya(CG)’ya çevirdi.Bununla birlikte Dada malzemeleri zincirlere, bloklara killere kadar genişletti. Sonunda Dada elişi oynayacak kadar ilerledi. İlk yaptığı şey en çok sevdiği “tren”di.

6- Birden fazla hobiye sahip olmak.

Yetişkin otistik insanlarda yapılan araştırmalarda, boş zamanını birden fazla hobiyle geçirmenin önemi ortaya çıktı. Kendimizi düşünürsek birden çok hobiye sahip olmak hayatımızı renklendirir.

Dada’nın Babasının Mektupları (7)

7- Somut Dünya

Otistik çocukların soyut kelimeleri anlamaları zordur, çünkü onlar anlamları görüntülerden çıkarırlar. Bu yüzden otistik çocuklar somut kelimelerden farklı olarak gözleri önünde canlandıramadıkları soyut kelimeleri anlamakta zorlanırlar.

İnsan Hakları için Özel Yeni Yıl Davetiyesi

Karlı bir ocak ayı, Dada’nın öğretmeni annesine, “sizi sınav yapacağım,” dedi. Soru ise şuydu: Dada özel yeni yıl davetiyesi olarak defterinden hangisini seçerdi? “Teşekkürler”, “Hep beraber”, “Arkadaşlıkların Tazelenmesi”, “Arkadaşlar”, “Gülümseme”, “Ruh”, “Arkadaşlık”. Biraz düşündükten sonra cevabı bulduk. Ertesi gün okul açıktı. Dada’nın seçtiği kelime duvara asılmıştı, “Arkadaşlar”. Dada’nın öğretmenleri Dada’nın “Arkadaşlar”ı seçmesinden çok mutlu olmuşlardı. Öğretmenler Dada’nın günlük okul hayatında arkadaşları ile okulda olmak istediğini düşündüler Dada arkadaşlarını, öğretmenlerinin çabalarıyla hissedebiliyordu. Bu önemliydi ve bizi de mutlu etti, ama Dada’nın “Arkadaşlar ”ı seçmesi gerçeği pek yansıtmıyordu, çünkü Dada “Arkadaşlar“ı sadece resimlerdeki somut kelimeler ile gözünde canlandırabiliyordu.

Bizi İlerleten Sözler

“Mutluluğun anlamını bilmiyorum.” (Dr. Temple Grandin)

Geçen yaz konferansta öğrendiğimiz sözler bizi ilerletti. Dr. Temple Grandin hayvancılık becerileri uzmanı ve Kolorado Eyalet Üniversitesinde Hayvan Bilimleri Profesörü. O, yüksek fonksiyonlu bir otistik bir kişi. Mutluluk, barış, vb. gibi kelimeleri anlamak onun için bile zordur. Mutluluk her insanda farklı görüntülere neden olur. Bazısı borsada başarıyı görebilir, bazısı plajda uzanmayı, bazısı sevdiği müziği dinlemeyi, bazısı sıcak tatlı yemeyi, vs. Örneğin satır aralarını okumak gibi bu çeşitli görüntülerden dolayı kesin olmayan bölümleri başkalarına anlatabilirsiniz. Birbirimizle belirsiz mutluluğun paylaşımını hissedebiliriz.Çünkü kendi yaşantılarımızdan gerekli açıklamayı, durumu anlatan gerekli kelimeleri bulabiliriz. Bunu otistik insanlar yapamazlar. Otistik insanlar görüntüleri kelimelere kadar genişletemezler ama somut resimlerle kelimeleri bağdaştırabilirler.

Resimlerle Düşünme

Bu gösteriyor ki, daha somut görsel bilgiyi ve değişken kelimeleri resimlerle anlamak kolaydır. Otistik insanlar kavramlarla değil resimlerle düşünürler. Bu konu hakkında bir çok kabul görmüş fikir vardır. Biz Dada’nın resimlerle düşündüğü kanaatindeyiz. Dada her zaman aynı yoldan gitmek ister veya aynı durumda aynı şeyleri yapmak ister. Bu bize onun resimleri ezberlediğini gösterir. Hatta süpermarkete gideceğimizi söylersek, Dada süpermarkete farklı yollardan gidildiği için endişeye kapılır. Bazen Dada sanki sözlü konuşmaya anlamıyor. Dada harflerle veya resimlerle kolayca anlayabilir. Becerilerin genelleştirilmesindeki zorluğu anlıyoruz, diğer bir değişle Dada farklı durumlarda becerilerini kullanamıyor .Bu da Dada’nın bireysel, somut görsel durumlarla becerilerinin bağlantısını gösteriyor. Dada somut resimlerde “mutluluk”, “sevgi” gibi kavramları dahi düşünebiliyor.

“0” İşareti Göstermenin Anlamı

Temizlik zamanı, öğretmen otistik çocuklara “temizlik sizin sorumluluğunuz,” dedi. Bu emir bazı öğrencileri durdurdu, çünkü neye ihtiyaçları olduğunu bilmiyorlardı. Elleriyle süpürgeyi alabilirlerdi, ama sorumluluğu ellerine alamazlardı. Bu durumda, “Burada çizgiye kadar süpürmelisiniz” şeklinde bir yazı gösterebilirsiniz. Bunun gibi sırayı gösteren somut ve görsel şeylerle otistik çocuklar sorumluluk almasalar da temizliği tamamlayabilirler.

Sözlü iletişim kullanan çocuklar iyi anlayabildikleri konuşmaları yanlış anlayabiliyorlar. Onların anlamadıklarını fark etmeli ve somut görsel bilgi vermeliyiz.

Önceden, size defalarca “x” işaretini çocukların yapmaması gereken şeylere koymanızı söylüyorum ya da onlara olumsuz kelimeler ve “0” işareti ile söylemek zorundayız, diyorum. Diğer amaç bizim otistik çocuklarımızı büyütmek yollarımız için “yapamazsın”’ı kullanmazsak nasıl söyleriz? Konu hakkında somut ve olumlu düşünmeliyiz ve böylece otistik çocukların dünyasını anlayacağız.

Dada’nın Babasının Mektupları (8)

8- Günlük Yaşantıyı Geliştirme

Rutinler; günlük hayatta yaptığımız düzenli işlerdir. Günlük hayatta bir çok rutinlerimiz vardır. Mesela, kalktıktan sonra yüz yıkamak, diş fırçalamak, giyinmek. Aslında rutinler günlük hayatı şekillendirir. Otistik çocuğun yararlı rutinleri arttırmasında günlük hayatının düzenli olması etkilidir.Uygulaması zor gibi gelse de, zor değildir. Neyi, nasıl yapacağını resimlerle ve somut şeylerle otistik çocuklara öğretirseniz, yapabilirler. Eğer rutinlere bir defa alışırlarsa her zaman görevmiş gibi yapacaklardır. Rutinleri artırmak otistik çocukların önceden ne yapacaklarını bilmelerini, günlük yaşantılarının kolaylaşıp düzenlenmesini sağlayacaktır.Günlük hayat faaliyetlerinin ritmi değişmezse sorunlu davranışlar azalır ve dışarıda yeni bir işe başlamayı kolaylaştırır.

Sözlü Talimatlar Olmadan

Sabahleyin uyandıktan sonra otomatik olarak musluğu açabilir ve yüzümüzü yıkayabiliriz. Asla nasıl yüz yıkayacağımızı düşünmeyiz. Bunları “musluğu aç”, “yüzünü yıka”, “havluyu kullan” gibi, başkasının verdiği talimatlara göre yapmayız. Bu rutin değildir. Hedef talimat almadan bu işleri yapmaktır.

Küçük Adımları Unutmayın

İlk adım olarak otistik çocuğa işi öğrettiğinizde ,küçük adımları düşünmelisiniz. Mesela eğer otistik çocuğa “haydi diş fırçalayalım,” derseniz, yapmaz. Diş fırçalamak diş macununu eline almak, kapağı açmak, diş fırçasını almak, diş fırçasını dişlerin üzerine koymak, fırçayı aşağı yukarı hareket ettirmek, fırçayı aşağı-yukarı hareket ettirmek, öne arkaya fırçalamak, sağa sola fırçalamak ,musluğu kapatmak diş fırçasını yıkamak bardağa su koymak ve düzgün bir şekilde gargara yapmaktır. Otistik çocuklara adım adım ve küçük adımlarla bu yolları anlatmanız gerekir.Bazıları otistik çocuklar için kolaydır, bazıları değil. Ama övgülerle, adımları aşamalı olarak öğrenirler. Bölünmüş faaliyet süreci, kazanma duygusunu kolaylıkla verebilir ve kazanma duygusu otistik çocukların toptan kazanmalarını sağlar. Süreçlerin sözlü açıklaması, talimatlar için zordur ve otistik çocukla,r bilindiği gibi sözlü iletişim zorluğu çekerler. Bu yüzden otistik kişilerin düşünmesini resimlerle sağlayabilirsiniz. Otistik çocuklara bir seri süreçlerin sıralı resimlerini gösterebilirsiniz İlk anda işi resimlerle yapabilir. Daha sonra işi otomatik olarak yapabileceklerdir.

Otistik Çocuklar Yapacaklarını Önceden Tahmin Edebilir

İlk zamanlar okul yönetiminden Dada için, bireysel ve tüm sınıfla birlikte olamadığı normal sınıftan farklı olarak, sessiz bir odada beyaz tahta kullanmalarını istedik Daha sonra Dada normal sınıfa alıştı, normal sınıf şemasındaki açıklamaları anlamaya başladı. Sürekli zaman şeması kullanarak Dada faaliyet akışını görselleştirebiliyor. Örneğin amaca göre sınıflar, sınıf şeması v.b. gibi temel olarak zaman ve mekan ile yapılandırılmış, Dada için konforlu bir yer olmuştu. Buna ek olarak Dada’nın bir çok rutinleri vardı. Mesela hafta başındaki sabah toplantısında Dada müdürün konuşmasını duymak için okul bahçesinde dikelmek zorundaydı. Önceleri Dada’nın aklı karışt, ama sonra resimlerin ve şemaların açıklamalarıyla böyle yapması gerektiğini anladı. Müdürün konuşmasını anlayıp anlamadığını bilemiyoruz. Okuldaki sürekli etkinlik düzeni Dada’ya rutin kazandırdı. Şema yeni faaliyetleri göstermek veya plandaki değişiklikleri göstermek için faydalıdır Her bir rutini şemada tek tek görmek otistik çocukların rahatlamasını sağlar. Çünkü ne yapacaklarını bilirler.

Yemek Hizmeti ve Sınıfların Temizliği

1.Sınıfta IEP (Bireysel Eğitim Programı)nı okuyan Dada, öğle yemeğini iyi bir şekilde alabiliyor. Görerek yemek almayı öğrenmek kolaydır ve Dada diğer öğrencilerin yaptıklarını görebiliyor. Bununla birlikte, gerisi Dada’nın iştahına kalıyor. Dada evde de sofrayı kurmada başarılı. Masaya 5 tabak koymak ve çilekleri dağıtmak Dada’nın işi. Dada her bir tabağa çilekleri sırayla tek tek koyar ve en fazla olanı almak için çilekleri sayar. Temizlikte ise Dada 1. dönemde toz bezini sevmediği için süpürgeyle sadece etrafı dağıttı. 2. dönemde ise ıslak bir bezle sıraları silebiliyordu. 3.dönemde toz beziyle yerleri silebiliyordu. Silinecek alan gösterilirse, eller kullanıldığı için silmek kolaydır. Diğer taraftan süpürmede tozların nerede olduğunu anlamak zordur Dada’nın öğretmeni süpürülecek yerin etrafını bir bantla çevirerek belirledi. Dada kazandığı davranışı hissedebiliyordu ve daha sonra diğer etkinliklere de katılmak isteyecekti.

Resimli Kartı Tek Bir Defada Kullanmak

Otistik çocuklar yeni bir etkinliğe başlarken zorluk çekerler. Eğer görsel yardım alacaksak, bunu sadece önceden yapamadıkları için değil, aynı zamanda kendilerine daha evvel yapamadıklarını fark ettirmek için de kullanabilirsiniz. Dada’nın okulu kış döneminde sabahları koşu yapıyor. Dada’nın bundan hoşlanmadığını gördük ve Dada’yı koşu sahasında koşarken gösteren bir resim yaptık. Dada kartı bir kez gördü ve sonra koşuya başladı. Bu çok başarılı oldu. Bunu “sadece bir kartta” yapabildik diyoruz. Dada şemada “koşu”yu görünce sevinçle koşu sahasına çıkıyor ve diğer öğrencilerle birlikte koşuyor. Dada düzenli olarak yürüyüşle koşu yaptı, biçimsiz adımlarla, elleriyle kulaklarını tutarak, ama yine de Dada’nın koşması bizi çok duygulandırdı.

Dada ile diş fırçalarken, bana yaptığım hataları gösteriyor. Artık düzenli diş fırçalıyorum. Ben günlük yaşantımda biraz gevşek davranıyordum, ama artık örneğin yemekten sonra masayı toplamak, bulaşığı lavaboya koymak benim için güzel rutinler oldu. Çocukların yapmaları gereken şeyler büyüklerinkiyle aynıdır. Dada dakik karakteriyle beni de şekillendiriyor.

Nasıl Yardımcı Kitap Yapmalı?

Otistik çocuklarla gönüllü olarak ilgilenmek istiyorsanız, onlara sizin ve otistik çocuğunuz arasındaki iletişimin nasıl olduğunu, günlük davranışlarını, çocuğunuzun ilgisini çeken şeyleri vb. gibi bilgileri vermelisiniz.

Bu sadece gönüllü bir yardım değil, aynı zamanda sizin ve çocuğunuzun gevşemesi ve eğlenmesi içindir. Bir taşla üç kuş vurmak gibi.

Bunun için bir yardımcı kitap kullanabilirsiniz.

(AYAKO OKUDAİRA)

Nasıl Yardımcı Kitap Yapmalı?

Malzemeler: Kartpostal büyüklüğünde dosya ve kartlar, dolma kalem, gözlem formu

Aşağıdaki maddeleri doldurunuz.

1- Soyadı (Resim) Adı Okul adı/Yaşı

2- Diğerleri: Doğum günü, kan grubu, hastalıkları, ilaçları vs.

3- Ailesinin adresi, acil durumlar için onların telefon numaraları.

4- Otistik sıra dışı karakteri

5- İletişin kurma şekilleri

a- Çocuğun ifadeleri

• Konuşma: Konuşma yok / Basit cümleler /Günlük konuşmada bir sorun yok

• Çocuğunuz istediklerini nasıl anlatır?

• Çocuğunuz istemediklerini nasıl anlatır?

• Çocuğunuzu konuşmaya nasıl katabiliyorsunuz?

• Diğerleri

b- Talimatlar

• İletişim araçları;orijinal jestler, kartlar yazı dili, ses dili, diğerleri

• İstediklerinizi ona nasıl anlatıyorsunuz?

• Yasaklamaları ona nasıl anlatıyorsunuz?

• Çocuğun dikkatini çekmek istediğinizde nasıl yapıyorsunuz?

• Diğerleri

(Mümkünse sırasıyla somut örnekler verin)

6- İçecekler ve yiyecekler

• Sevdikleri, sevmedikleri (alerjik oldukları)

• Nasıl yer? Yemek alışkanlıkları

• Yemekleri seçebilir mi, seçemez mi?

• Karşılaştığınız sorunlu davranışları? Nasıl başa çıkıldığı

7- Boş Vakitler

• Sevdiği oyun,oyuncaklar

• Heyecanını yatıştıran şeyler

• Sevdiği sporlar

(Ayakkabı ve giyeceklerinin ölçüleri ve bakımları)

8- Gönüllünün yapmasını istemediğiniz şeyler

• Çocuğunuzun sevmediği oyunlar veya başka şeyler

• Çocuğunuzun nefret ettiği durumlar veya konumlar

9- Sorunlu davranışlarla veya alışkanlıklarla nasıl başa çıkıyorsunuz?

• Sorunlu davranışa sebep olan durumlar, onun bu durumda nasıl davrandığı

(Örn:Dada sıkıldığında ellerini pantolonunun içine sokar. Lütfen onun ellerini pantolonundan çıkarıp ona oyuncak verin)

10- .Çocuğunuz paniğe kapılırsa nasıl başa çıkılır?

11- Saldırganlığıyla veya kendisine zarar vermesi halinde nasıl tepki veriyorsunuz? (Yumuşak, Orta,Sert)

• Bu durumla somut olarak nasıl başa çıkıyorsunuz?

12- Tuvalette

13- Giyinirken

14- Yatılı kalması durumunda

• Diş fırçalama

• Banyo yapma

• Yatma

15- Sabahleyin durum

• Uyandırma

• Diğerleri: Çocuklarınızın çoğunlukla kullandığı oyuncakları, kartları, notları, kalemleri koymanızda yarar vardır. Otistik çocuklar aynı tür zorluklara sahiptir ama, her birinin karakterleri farklıdır.Onun için çocuklarımızı dikkatlice gözlemlemeli ve üçüncü şahısların bunu anlaması için durumu anlatmalısınız.

* Bu makale, hiçbir düzenleme yapılmadan, yazıldığı şekilde alıntılanmıştır. ZİÇEV, yazı içeriğinde bulunabilecek rahatsızlık verici kelime ve ifadelerden sorumlu değildir.